როგორ წარმოიქმნა ქართული გვარ-სახელები

გვარი ელისაშვილი ეპონიმური გვარსახელია. გვარს ფუძედ უდევს მამაკაცის საკუთარი სახელი – ელისა, რომელიც ძველი ბერძნული სახელიდან, ელისესგან არის ნაწარმოები და ღვთისგან ხსნილს ნიშნავს. გვარის წარმოშობის ადგილია აღმოსავლეთ საქართველო, ზემო, შიდა და ქვემო ქართლი, ასევე, კახეთი. გვარი წარმოშობილია ურთიერთდამოუკიდებლად. იყვნენ სახაზინო და საბატონო გლეხები. ისტორიულ წყაროებში გვარი ელისაშვილი პირველად იხსენიება 1650 წელს, „ელისასშვილი – მისი მამული კოხტას ეკუთვნოდა [ბარათაშვილს]“. შემდგომში 1657 წელს – „ელისაშვილი ბერი – მოწმე თამაზ ფარეშიშვილის მიერ სუფრაჩის შვილ იოსებ წინამძღვრისათვის მიცემული მიწის ნასყიდობის წიგნისა“. ასევე, 1680 წელს – „ელისაშვილი ბერა – ძმა ელისა ელისაშვილისა, მოწმე გოგია მეხრისშვილის მიერ ზუბიტა მახარაშვილისათვის მიცემული მიწის ნასყიდობის წიგნისა“. 1689 წელს – „ელისაშვილი, მისი საკომლო ქვემო ნიქოზს ნაზარალი-ხანმა უბოძა პაპუნა ფანველიშვილს“. 1708 წელს მამუკა აბულაძისა და დათუნა კოსაძის მიერ არდაშელ ზუმბულაძისადმი გაცემული დახსნილობის წიგნში მოხსენიებულია ელიოზ ელისაშვილი.

ამჟამად ელისაშვილები ცხოვრობენ, ქართლში და კახეთში, თბილისში და მათი საერთო რაოდენობა 706 ადამიანს შეადგენს.

ელარაშვილი

„ამათნი წინაპარნი არიან ძველად კავკასიის მთით მოსრულნი ოსთა აზნაურთაგანი. ცნობილან 1719 წელს ელიყანას შვილებად, რომლისა გამო გაუგვარდათ ილარის შვილობა. და იწოდებიან ესენიცა ილარის შვილად და არიან აზნაურადვე ცნობილნი დროსა მეფისა თეიმურაზისა და ვახტანგისასა და ტრაკტატსა შინაცა არიან მოხსენიებულნი“.

ამჟამად ელარაშვილების რაოდენობა შეადგენს 57-ს.

ენაკოლოფაშვილი

ენაკოლოფაშვილები მეჩვიდმეტე საუკუნიდან ცნობილნი არიან, როგორც მეფის კარის მწიგნობრები და აღმოსავლური ენების მცოდნეები. მათი წინაპრები ყარაბაღიდან ჩამოსახლდნენ საქართველოში და მალე აზნაურის წოდებაც მოიპოვეს. მეთვრამეტე საუკუნეში მირზა აფრიამ ენაკოლოფაშვილმა მეფე ერეკლესგან განსაკუთრებული პატივები მიიღო. 1795 წელს ოჯახი ირანში გადაასახლეს, სადაც მანუჩარ-ხანი ისპაჰანის მმართველიც კი გახდა. მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნეებში გვარის ცნობილი წარმომადგენელი იყო მეცნიერი ივანე ენიკოლოფოვი. დღეს საქართველოში ამ გვარის მხოლოდ რამდენიმე მატარებელი შემორჩა, თუმცა ისტორია მათ წარჩინებულ და კულტურულად გავლენიან ოჯახად ინახავს. ამჟამად ენაკოლოფაშვილების რაოდენობაის დადგენა შეუძლებელია.

ვეზირიშვილი

ვეზირიშვილები მეჩვიდმეტე საუკუნიდან ცნობილნი არიან საქართველოში. მათი წინაპარი, სპარსი ვეზირი ყიასბეგი, როსტომ მეფის (1634 წელი) უახლოესი თანაშემწე იყო. მოგვიანებით, ნადირ-შაჰმა მისი შთამომავლები საქართველოში სამსახურებრივად გამოგზავნა. ერთ-ერთი მათგანი, ვეზირის შვილი, ქართველ მეფეებს – თეიმურაზსა და ირაკლის ემსახურებოდა, შემდეგ კი თავად ერეკლე მეორემ მოაქრისტიანა და თავადის წოდება უბოძა. 1803 წლის დოკუმენტში თავად გიორგი ვეზირიშვილი წერს, რომ „სისხლით ვემსახურე მეფეებს ირაკლისა და გიორგის“ და ამისათვის მიიღო ნასახჩიბაშის ნაიბობა და სამსახურებრივი ჯამაგირი. ასე ჩამოყალიბდა ვეზირიშვილების ქართული ფეოდალური საგვარეულო, რომელიც სპარსული წარმომავლობის მიუხედავად, ერთგულებითა და მსახურებით ქართულ არისტოკრატიაში დამკვიდრდა.

ამჟამად ვეზირიშვილების რაოდენობა შეადგენს 45 ადამიანს.

ზაზიაშვილი

გვარი ზაზიაშვილი ქართული გვარია, ეპონიმური გვარსახელია. გვარს ფუძედ უდევს მამაკაცის საკუთარი სახელი „ზაზია“. გვარის წარმოშობის ადგილია ქვემო ქართლი, ასევე, რაჭა, სოფელი ბაჯი. იყვნენ სახაზინო და საბატონო გლეხები. პირველად ისტორიულ წყაროებში ეს გვარი იხსენიება 1544 წელს რაჭაში. ზაზიაშვილი – ბაჯს მცხოვრები, ბაგრატ მეფემ შესწირა იგი ნიკორწმინდის ეკლესიას. 1558 წელს ზაზიაშვილი ყანდუაი – მოწმე თურქისტანის მიერ იესესათვის მიცემული ნასყიდობის წიგნისა. ასევე, 1606 წელს – ზაზიაშვილისეული ვენახი შესწირა გოგია ჯავნარაშვილმა დიღმის წმიდა გიორგის ეკლესიას. შემდგომში, 1633 წელს, ზაზიაშვილი – მოწმე თურქისტან [თურქისტანიშვილის] მიერ შაბურ სულთან შაშვილისთვის მიცემული მიწის ნასყიდობის წიგნისა.

ამჟამად ზაზიაშვილები ცხოვრობენ ქვემო ქართლსა და თბილისში. მათი საერთო რაოდენობა შეადგენს 41 ადამიანს.

ზარქუა

გვარი ზარქუა ქართული გვარია, ის გავრცელებულია დასავლეთ საქართველოში, სამეგრელოსა და აფხაზეთში. როგორც მრავალი მეგრული გვარი, ზარქუაც ადგილობრივი წარმომავლობისაა და მისი ფესვები დაკავშირებულია კონკრეკტულ სოფელთან ან საგვარეულო ხაზთან. მეჩვიდმეტე საუკუნის საბუთების მიხედვით, ზარქუები მოსახლეობდნენ ზემო იმერეთში, სამეგრელოსა და აფხაზეთში. იყვნენ სახაზინო, საეკლესიო და საბატონო გლეხები. ისტორიულ წყაროებში ზარქუას გვარი იხსენიება 1620 წელს, იმერეთში, სოფელ მათხოჯში. „ზარქუა – მათხოჯს მცხოვრები, მოხსენიებულია ყმების ნუსხაში“. 1621 წელს „ზარქუა ხუხულობა – თილითს მცხოვრები, ემართა აფხაზეთის საკათალიკოსო ბეგარა – ერთი კვირის სამსახური“. ასევე, 1621 წელს, „ზარქუა კოჩა - ხიბულას მცხოვრები, ემართა აფხაზეთის საკათალიკოსო ბეგარა: საპურობო, ერთი სალავი, ოთხი კოკა ღვინო, თორმეტი ჯამი ღომი, ერთი ბეგრის და ერთი საბაზიერო ქათამი, მუშაობა, ბარგის ზიდვა, თივის თიბვა, ყურძნის კრეფა, ლაშქრობა“ და სხვა. ამჟამად ზარქუები ცხოვრობენ, სამეგრელოში, აფხაზეთსა და თბილისში და მათი საერთო რაოდენობა 2 802 ადამიანს შეადგენს.

თეგაძე

გვარი თეგაძე ქართული გვარია. გვარის ძირია „თეგა“, უკავშირდება რომელიმე პიროვნულ სახელს ტოპონიმიურს ან მეტსახელს. ასეთი ტიპის გვარების წარმოშობა ხშირად უკავშირდება ოჯახის წინაპრის სახელს ან განსაკუთრებელ მახასიათებელს. გვარის წარმოშობის ადგილია შიდა და ქვემო ქართლი. იყვნენ სახაზინო და საბატონო გლეხები. ეს გვარი ისტორიულ წყაროებში პირველად 1412 წელს მოიხსენიება. „თეგასძე გულია – მოწმე შოთა ზევდგინიძის მიერ დედაბრშვილისათვის მიცემული თარხნობის წიგნისა“. 1527 წელს – შიდა ქართლში: „თეგასძე ნარიმანა – სკრაში მცხოვრები, მისი მამული ერგო გოშფარ [ჯავახიშვილების] გაყრის დროს“. „თეგაძე – დვალთას მცხოვრები, სვიმონ მეფემ იგი უწყალობა გოშთაბ იოვანეშვილს“ 1629 წელს.

ამჟამად თეგაძეები ცხოვრობენ შიდა, ქვემო ქართლში და თბილისში და მათი საერთო რაოდენობა შეადგენს 97 ადამიანს.