როგორ გადაიტანეს ბაგრატ და დავით ბაგრატიონებმა ეროვნული იდეოლოგია არქიტექტურაში

ეროვნული იდეოლოგია ყოველთვის სხვადასხვა სახით ვრცელდებოდა. ფოლკლორი, ლეგენდებითა და პოეტური ნიმუშებით, ქართველთა მონათესავე ტომებს ძველი დროიდანვე ერთიანობის განცდას უღვივებდა.

ფარნავაზისა და ქუჯის მერე, ვახტანგ გორგასლის დროიდან, ერთიანი სახელმწიფოსკენ სწრაფვას ისევ დიდი იმედი მიეცა, ვინაიდან გორგასალმა, ფაქტობრივად, შეძლო და ჩრდილოეთ კავკასიაზეც გაავრცელა ქართლის მეფის გავლენა.

ეროვნული იდეოლოგია გამყარდა ქრისტიანულ ლიტერატურაშიც და ქრისტიანული ლიტერატურითაც. ამ მიმართულებით – ჰაგიოგრაფიაში, საეკლესიო ცხოვრებაში, პოლიტიკასა და მეფეებთან ურთიერთკავშირში – უდიდესია გრიგოლ ხანძთელის, მისი მოწაფეებისა და მოწაფეთა მოწაფეების დამსახურება. ქართულმა ჰიმნოგრაფიამ ჩვენს წინაპრებს აჩუქა უდიდესი ძალის მომცემი იოანე ზოსიმეს ნაწარმოები. არაბების, ბიზანტიელებისა და სხვათა სამხედრო და იდეოლოგიური შემოტევების დროს ქართველი იდეოლოგები, სასულიერო პირები, მწერლები და მეფეები არა მხოლოდ თავს იცავდნენ უცხოთა პროპაგანდისტული შემოტევებისგან, არამედ ავრცელებდნენ ისეთ იდეოლოგიას, რომლის მიხედვითაც ქართველთა ნათესავი და ქართველთა ქვეყანა აღმატებულია ყველაზე, თვით ქრისტიანული სამყაროს გეოსტრატეგიულ ცენტრზე, ახალ რომზე. ბიზანტიაზეც კი – საქართველო ღვთისმშობლის წილხვედრია, ქართველი ხალხი მაცხოვრის მეგობარია (ლაზარეა, უკვდავია), ქართველთა მეფეები ქრისტეს ნათესავები არიან...

ეროვნული აღმავლობის ტენდენციები არქიტექტურაშიც გამოსჭვივის ხოლმე სახელმწიფოს აღმავლობისას...

გავიხსენოთ რომი...

კონსტანტინეპოლში, წმიდა იუსტინიანე მეფის ბრძანებით, 532–537 წლებში ანთემი ტრალისელისა და ისიდორე მილეტელის მიერ აგებული 77 მეტრი სიმაღლის უდიდებულესი აია სოფიას საკათედრო-საიმპერიო ტაძარი. აია სოფიის ტაძრის აშენებას შეეწირა მთელი მაშინდელი საიმპერიო ხაზინა.

აია სოფია იყო ტაძარი, რომელსაც თავისი მშვენიერებითა და, რაც მთავარია, გრანდიოზულობით, მონუმენტურობით უნდა ეჩვენებინა კონსტანტინეპოლის საიმპერატორო და საპატრიარქო ტახტების პრიორიტეტი მთელი აღმოსავლეთისთვის და მსოფლიოსთვის.

თურმე, კონსტანტინეპოლს ზღვით ან ხმელეთით რომ მიადგებოდი, უდიდესი ქალაქის, ზღვის, ცის და მწვანე ხეების ფონზე გამოჩნდებოდა აგურისფერი, დიდებული საიმპერიო ტაძარი აია-სოფია. უშორესი მანძილიდან ჩანდა მისი უზარმაზარი გუმბათი...

როგორც ვთქვით, ერის, სახელმწიფოს გაძლიერების, აღმავლობის ხანისთვის, თითქმის ყველა ქვეყანაში, დამახასიათებელია მონუმენტალიზმი. წმიდა იუსტინიანემ კი თითქოს ახალი სუნთქვა შთაბერა დასუსტებულ ბიზანტიას, გააძლიერა ის, ჩაახშო სეპარატიზმები, გაუსწორდა ერესს, გააძლიერა მართლმადიდებლური ეკლესია, ააგო აია სოფია, უმკლავდებოდა სპარსებს და სხვებს.

მეათე საუკუნის საქართველოშიც იჩინა თავი „არქიტექტურულმა იდეოლოგიამ“ (თუ შეიძლება, რომ ასე ვუწოდოთ).

ტაო–კლარჯეთი ახალი, გაერთიანებული საქართველოს მთავარი აქტორების – ბაგრატიონების სამფლობელო იყო. ისინი მომძლავრდნენ ტაოში, ააღორძინეს კუთხე და შეუდგნენ ძლიერი სახელმწიფოს შენებას.

ტაო-კლარჯეთში გრიგოლ ხანძთელის მოწაფეთა-მოწაფეები განაგრძობდნენ მოღვაწეობას, რომლებიც ხელს უწყობდნენ ბაგრატიონებს.

ბაგრატიონებს დიდი ამბიცია ჰქონდათ. მათთან ერთად სხვადასხვა სამეფო-სამთავროში მცხოვრები ქართველი ხალხი გრძნობდა, რომ ქვეყანას ნათელი და ძლიერი მომავალი ექნებოდა.

ეს იდეოლოგიაში გამოიხატა და ეს იდეოლოგია არქიტექტურაშიც გამოჩნდა.

958–961 წლებში ტაოში, მდინარე თორთუმის მარცხენა მხარეს, კლდეებს შორის შეჭრილ მშვენიერ ოაზისში დასრულდა გრანდიოზული ტაძრის – ოშკის შენება. მას ათი წელი აშენებდნენ. მისი გენიოსი ხუროთმოძღვრის სახელი უცნობია. აშენდა ძმების, ბაგრატ ერისთავთ–ერისთავისა და დავით მაგისტროსის მიერ. ისინი იყვნენ ადარნასე მესამის შვილები.

ბაგრატ ერისთავთ-ერისთავი იყო ძალიან განათლებული პიროვნება – მწერალი, მწიგნობარი, ბიბლიოგრაფი, „გულისხმის-ყოფით (მიხვედრილობით) ქებული“... „საღმრთო წიგნთა მაძიებელი და შემკრები“. მას გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაში ჩაუმატებია რამდენიმე სასწაულის ამბავი.

დავით მაგისტროსი – შემდგომში კურაპალატი, დიდი ხელმწიფე დავით მესამე, საქართველოს გაერთიანების ერთ-ერთი ინიციატორი და აღმსრულებელი. მან იშვილა თავისი ნათესავი ბაგრატ მესამე, ამიერ-ტაოელი გურგენ მეფეთა-მეფის შვილი. დაუქვემდებარა მას ქართლი, მერე კი აფხაზეთში გაამეფა. დავით მეფე, არა მარტო ტაოს, ბასიანსაც ფლობდა და მის გადაღმა – ქართულ მიწებს, ასევე სომხურსაც. იგი იყო კავკასიელ მეფეთა შორის ყველაზე ავტორიტეტული და მათი საქმეების მედიატორი. თავის ძმასავით ძალიან განათლებული გახლდათ. დიდ ეფთვიმე ათონელს უკვეთდა წიგნებს...

მეფე დავითმა ძალიან კარგად იცოდა ეკლესიისა და განათლების როლი ქვეყნის გაერთიანებისა და გაძლიერების საქმეში. კარგად ესმოდა იდეოლოგიისა და არქიტექტურის მნიშვნელობაც.

საინტერესოა ერთი დეტალი. ოშკის დიდებული ტაძარი აშენდა ტაოში. გეოსტრატეგიული თვალსაზრისით, ამგვარ გრანდიოზულ საკათედრო ტაძრებს აშენებენ არა ქვეყნისა და პროვინციის განაპირას ან განაპირობის განწყობით, არამედ ცენტრში, ცენტრის განწყობით, რადგან იქიდან გრძნობდნენ ტერიტორიულ პერსპექტივას, გაფართოვების მიზანს. ამ შემთხვევაში – სამხრეთულ და სამხრეთ-დასავლურ პერსპექტივას და მართლაც, დავით კურაპალატი მუდმივად სამხრეთის საზღვრების გაფართოებას ცდილობდა. ამისთვის არ ერიდებოდა ბიზანტიის საშინაო საქმეებში ჩარევასაც კი, ხან იმპერატორის დახმარებას, ხან მის წინააღმდეგ შეთქმულებთან კავშირს. ამას, ყველაფერს, აკეთებდა სამშობლოსათვის. მართალია, ბოლოს ბიზანტიასთან პირადად დამარცხდა, მაგრამ დიდი საქმეები წამოწყებული და ფაქტიურად დაგვირგვინებული დატოვა – მისი შვილობილი, მისი ნათესავი და მემკვიდრე გაერთიანებული საქართველოს მეფე და კავკასიის უმთავრესი სუზერენი გახდა.

ოშკის მშენებლობას ხელმძღვანელობდა გრიგოლ ოშკელი ეპისკოპოსი. ასევე, ძალიან განათლებული ადამიანი, ოშკის სალიტერატურო სკოლის წამომადგენელი, მწიგნობარი, მთარგმნელი. მას სომხურიდან უთარგმნია გრიგოლ ღვთისმეტყველის საკითხავი „ევნომიანოსთა მიმართ და ღმრთისმეტყველებისათვის“. მასვე უნდა ეკუთვნოდეს გრიგოლ ნაზიანზელის სხვა საკითხავის „ქებაჲ და შესხმაჲ ნეტარისა კესარიოს ძმისა თვისისაჲს“ ქართული თარგმანიც.

ოშკი 1036 წელს მოუხატიათ ჯოჯიკ პატრიკიოსის ხარჯით. აქვეა ბაგრატ მეოთხისა და ბიზანტიელი პრინცესა ელენეს ქორწილის სცენა, რომელიც გაიმართა ბანაში.

ვინც ნამყოფია ოშკში, დაგვეთანხმება, როგორ წარუშლელ შთაბეჭდილეებას ტოვებს ტაძარი, შიგნიდან, ახლოდან და შორიდან.

ოშკის ტაძარი, ალბათ, აღდგება, როგორც ქართველთა დიდი წარსულის მოწმე, დიდი მომავლის წინასწარმაცნე და მომლოდინე...