როგორ დაუსვა წერტილი ირაკლი აბაშიძემ ქართველთა ლანძღვა-გინებას

ცხოვრებამ ურთულეს გზებზე ატარა ირაკლი აბაშიძე, ჰქონდა მაღალი პარტიული თანამდებობები, პოლიტიკური რეჟიმი ითხოვდა კომპრომისებს, მაგრამ არ გაუცვლია და არ გაუყიდია არც სამშობლო და არც პირადი ღირსება. სინანული თან სდევდა მის ცხოვრებას, რაღაც სტანჯავდა. არ ასვენებდა „უკვდავი სევდები“, „ეს ხმა გაბმული, ხმა გამკითხავი“, „უკმარისობის უკურნავი სენი“, „კაცური მარცხები“ – ასე ღრმად და რთულად, ფაქიზად და ქვეცნობიერი ტაქტით იქნებ არავინ შეხებია ამ თემას მთელ საბჭოთა პოეზიაში და იშვიათად თუ გასულა ვინმე სამშვიდობოს ასეთი „ბეწვის ხიდით“ (გ. მარგველაშვილი). მწვავედ განიცდიდა პოეტი რაღაცას, ძილსა და შვებას რომ უკრთობდა... იქნებ არც არსებობდა რამე კონკრეტული, სერიოზული მიზეზი, მაგრამ მისი მშფოთვარე სული მაინც შეურვებული იყო: „ასჯერ ნატყვიარ გულს არ ნდომია ეს ზღვარ-სამანი, მე ეს მშვიდობა არც მინატრია, მე სხვა რამ დამრჩა დღეს დასანანი“.

ამასთანავე, ფასდაუდებელია ირაკლი აბაშიძის დამსახურება რეპრესირებულ ქართველ მწერალთა რეაბილიტაციის საქმეში. საქართველოს ექსპრეზიდენტი ედუარდ შევარდნაძე იხსენებს: „ქართველ მწერალთა სწრაფი რეაბილიტაცია რომ მოხდა, ირაკლის უნდა ვუმადლოდეთ. სწორედ მან იქონია ამ მიმართულებით დიდი გავლენა ვასილ მჟავანაძეზე, ირაკლიმ დააჩქარა ეს პროცესი“. უფრო მეტიც, საბჭოეთში პირველი იყო ირაკლი აბაშიძე, რომელმაც 1954 წელს მოსკოვის „ლიტერატურნაია გაზეტაში“ გამოაქვეყნა წერილი, როგორც თავად ამბობდა, პირველი კეთილი სიტყვა 1937 წელს უდანაშაულოდ დასჯილი მწერლების შესახებ მთელ საბჭოთა კავშირში – ეს იყო პიროვნების კულტის ეპოქაში დაღუპული მწერლების პირველი რეაბილიტაცია და, საერთოდ, უდანაშაულოდ დასჯილთა რეაბილიტაციის პირველი იდეა. აღარაფერს ვამბობთ ქართული ენციკლოპედიის სრულიად უნიკალური მნიშვნელობის 11 ტომზე, მისი რედაქტორობითა და დაუღალავი შრომით რომ მომზადდა. ამიტომაც არაა გადაჭარბებული გურამ ასათიანის ეს შეფასება: „რენესანსის ეპოქიდან იყო ამოსული: პოეტი, დიპლომატი, საზოგადო მოღვაწე, ენციკლოპედისტი, მკვლევარი, ერისკაცი...“

ნუგზარ ფოფხაძე: „ძალიან ბევრი მოგონება მაკავშირებს ბატონ ირაკლი აბაშიძესთან. ისე წავიდა ჩემი ცხოვრება, რომ ახალგაზრდული წლებიდან ვგრძნობდი მის კეთილ დამოკიდებულებას და, რა გასაკვირია, გაათმაგებული სითბოთი ვცდილობდი, გადამეხადა მისი ყურადღება-მოფერებისთვის. მიუხედავად დროის სიმცირისა, ჩვენ – მისი ახალგაზრდა მეგობრები და ისინი – „ბებერი მეზურნეები”, ანუ როგორც თავის უახლოეს სამეგობროს უწოდებდა ბატონი ირაკლი, ხშირად ვახერხებდით ერთად ყოფნას, ქალაქგარეთ გასვლას... მისი მეგობრები კი არანაკლებ საინტერესო და დიდებული ადამიანები გახლდნენ: აკადემიკოსი შოთა ძიძიგური, პროფესორი დავით ჩხიკვიშვილი, ბატონი როინ მეტრეველი და არაერთი სხვა ნიჭიერებითა და კეთილშობილებით გამორჩეული, დამსახურებული პიროვნება... ამ ფანტასტიკურ ადამიანებთან ჩვენი ყოფნა იმას ნიშნავდა, რომ კიდევ ერთ „უნივერსიტეტს” ვამთავრებდით, თავისი „ასპირანტურითა” და „დისერტაციით” დამთავრებული. რამდენ სიახლეს ვისმენდით, ვიგებდით. რა ინტელექტუალური პაექრობის მოწმეები ვხდებოდით... და ყველაფერ ამას ახლდა საოცარი იუმორი, სიხალისე. მოგონებები ისეთი, ვერსად რომ წაიკითხავდი და გაიგონებდი.

კომპოზიტორმა ეთერ ჭელიძემ შექმნა სიმღერა ირაკლი აბაშიძის ლექსზე: „ჭაღარა თბილისო”. ვიდრე ტელე-რადიოკომიტეტში მოიტანდა, როგორც ჩანს, ბატონ ირაკლის მოასმენინა და, ყოველ შემთხვევაში, მისი მხარდაჭერა დაიბევა. ბატონმა ირაკლიმ დამირეკა და სიმღერას რეკომენდაცია გაუწია. არცერთ კომპოზიტორს ასეთი „ჩაწყობა” იმ დროს ნამდვილად არ სჭირდებოდა, მაგრამ ინერცია ინერციად რჩებოდა. ერთადერთ სახელმწიფო ტელევიზიასა და რადიოში კონკურენცია დიდი იყო. ამას ემატებოდა რადიო-ტელევიზიის სამხატვრო საბჭოს მკაცრი ფილტრი. არც ის იყო ჩემთვის დამალული, რომ „ძველები” მაინცდამაინც არ სწყალობდნენ „ახალბედებს” ან „ნაკლებად ცნობადებს”, ამიტომ, ყოველ პარასკევ დილით უშუალოდ ვხვდებოდი კომპოზიტორებს, უწინარესად, ახალგაზრდებს, ჯერ კიდევ და ვახალისებდი მათ ჩვენთან თანამშრომლობისკენ. ვცდილობდი, პირადად ჩემთვის ჩაებარებიათ „პროდუქტი”. ეს „ხერხი” აადვილებდა კონტროლს სამხატვრო საბჭოს, ეგრეთ წოდებულ, „კონიუნქტურაზე” და მეტ-ნაკლებად აადვილებდა ახალი თაობისთვის „გზის გაკვალვას”. ამ მიდგომაში გვერდში მედგნენ მუსიკალური რედაქციების ხელმძღვანელები – ევგენი მაჭავარიანი და ლალი ვარდანაშვილი, მაგრამ სამხატვრო საბჭოში ისეთი ავტორიტეტები შედიოდნენ, რომ არ იყო ადვილი მათი „დათრგუნვა”, მით უმეტეს, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში. შეწუხებული ლალი ვარდანაშვილი, რომელმაც უკვე იცოდა ბატონი ირაკლის ზარის შესახებ, ჩემთან შემოვიდა და მაცნობა: სამხატვრო საბჭომ ეთერ ჭელიძის ეს სიმღერა დაიწუნა და მის ეთერში გაშვებას გზა გადაუკეტა. მიზეზი? აბსურდული! ეგ პროფესიონალი არ არისო და... როგორც ჩანს, ზოგიერთის პირადულმა მოტივებმა გადაძალა შემოქმედებითი ობიექტურობა. ამ „გარკვევაში” ვარ და ისევ მირეკავს ბატონი ირაკლი, შეწუხებული. უკვე გაუგია სამხატვრო საბჭოს გადაწყვეტილების თაობაზე და იმაზე დარდობს, რომ მე თავი არ ვიგრძნო უხერხულ მდგომარეობაში, რომ მისი თხოვნა არ დაკმაყოფილდა. არადა, სიმღერა აშკარად მომწონს. ბატონ ირაკლისაც შესანიშნავი გემოვნება აქვს. ჩემთან ვიხმე გოგი დოლიძე, თემურ ჭკუასელი, გია ჭირაქაძე, თამაზ ელიავა... ჩემი „გაჭირვება” გავანდე და მოვთხოვე მაქსიმალური ობიექტურობით სიმღერის შეფასება. დასკვნა – მხოლოდ დადებითი.

სამხატვრო საბჭო ტელერადიოკომიტეტის თავმჯდომარესთან არსებული სათათბირო ორგანო გახლდათ. ჰოდა, მათი თათბირი არ მივიღე და...

ვურეკავ ბატონ ირაკლის და სტუმრობის ნებართვას ვთხოვ. „ქართული ხმების” ბიჭებთან ერთად თავზე დავადექით ცხელი ხაჭაპურებით ხელდამშვენებულნი. მასპინძელმა ჩათვალა, რომ „დაწუნებული” სიმღერის გამო „შესარიგებლად” მივედი. ბიჭებმა ოპერატიულად შესწავლილი „ჭაღარა თბილისიც” უმღერეს და... ამასობაში „მოამბე“ ჩაირთო, რომელიც ბატონი ირაკლისთვის სრულიად მოულოდნელად გაიხსნა – ეთერ ჭელიძის ამ სიმღერის პრემიერით. ირაკლი გახარებულია. ჩვენც – მასზე მეტად.“