როგორ ჩამოყალიბდა ქართული ფენომენი სრულიად განსხვავებული კულტურების გარემოცვაში, აღმოსავლეთისა და დასავლეთის გადაკვეთაზე

– მნიშვნელოვანია, რომ ქართველები სულ აქ ვიყავით, არსად წავსულვართ, ამ გარემოში ენდემური ჯიში ვართ, ადგილობრივები და შეთვისებულები. ამჟამად ცოტა შევიწროებულები ვართ, მაგრამ იყო პერიოდი, როდესაც ქართული ტომები უფრო დიდ არეალზე სახლობდნენ. სამწუხაროდ, ჩვენ ბოლომდე არ ვიცით ჩვენი ისტორია. მივედით იქამდე, რომ სახელმწიფოებრიობის 3 000-წლიანი ისტორია გვაქვს და იმის იქით ჯერჯერობით არ წავსულვართ. თვით ივანე ჯავახიშვილიც კი ვარაუდებს გამოთქვამდა, მაგრამ არ შეგვისწავლია, მაგალითად, შუმერული პერიოდი, თუ რა ფუნქციები ჰქონდა ქართველ ტომებს, რისი მემკვიდრეები ვართ ქართველები. ქართული ისტორიოგრაფიის კორიფეები ამბობენ, რომ ამ მიმართულებით კვლევებია ჩასატარებელი. ჩვენ არც სხვაზე უკეთესები ვართ და არც უარესები. ჩვენ ვართ სხვებისგან განსხვავებული, კაცობრიობის პარტნიორი ერი, მსოფლიო ცივილიზაციის საგანძურში ერთ-ერთი მარგალიტი და, საერთოდაც, ერი არ იზომება სიდიდით, ის იზომება იმით, თუ რა შეიტანა მსოფლიოს საგანძურში და ჩვენ შეგვიძლია, ვიამაყოთ იმით, რაც ვიცით, რომ შეგვიტანია. მეორე მხრივ, ჩვენ ვიყავით ის ერი (ვსაუბრობთ იმის შესახებ, რაც ვიცით), რომელიც მონაწილეობას იღებდა იმხანად მოწინავე სამყაროს განვითარებაში და ბიზანტიასთან ერთად ვქმნიდით იმ ცივილიზაციას, რასაც დღეს ევროპულ ცივილიზაციას უწოდებენ. ჩვენ ქრისტიანული სახელმწიფოებრივი ფილოსოფიის სათავეში ვიყავით და ერთ-ერთი ფუძემდებლები ვართ იმ ღირებულებების, რომლებიც დღეს მსოფლიოშია აღიარებული. გამომდინარე მარტო იმისგან, რომ ჩვენ ამის შესატყვისები გვაქვს: შემწყნარებლობა, მიმტევებლობა, თანაგრძნობა. სამწუხაროდ, დღეს უფრო სხვა ტერმინებს ვხმარობთ: ტოლერანტობა, ემპათია და ასე შემდეგ და გვავიწყდება, რომ ეს ღირებულებები ჩვენი ერის მრავალათასწლიანი ისტორიის განმავლობაშია ჩამოყალიბებული და არ არის იმპორტირებული. ამას ემატება კიდევ ერთი გარემოება: არეალი, რომელმაც განაპირობა ჩვენი ყოფა-ცხოვრების შესაბამისი წესის დამკვიდრება. სხვათა შორის, ეს წესი ჩვენგან, თუნდაც, რამდენიმე ათასი კილომეტრით დაშორებული ქვეყნებისთვის არის უცხო, მაგალითად, იაპონიისთვის.

– ძალიან დიდი მსგავსებაა ჩვენსა და იაპონურ ღირებულებებს შორის.

- დიდი სხვაობაც, გეოგრაფიულად დაშორებული არეალის მიუხედავად, იმიტომ მოვიაზრებით დასავლურ ცივილიზაციად. შემდეგ ეს პერიოდი განიცდის ტრანსფორმაციას. არანაკლები ცივილიზაცია შექმნა ირანმა, ჩვენთან უფრო ახლოსაც იყო, მაგრამ რომანტიზმი ირანის ლიტერატურაში ნაკლებადაა, მაშინ, როდესაც ჩვენ უფრო ევროპული ლიტერატურის არეალში ვართ.

– ჩვენ სულ ვამბობთ, რომ ევროპული ცივილიზაციის არეალში ვართ და ამ დროს ეს ღირებულებები ჩვენთან უფრო ადრე დამკვიდრდა, ვიდრე ევროპაში და ეს ცოტა არ მომწონს. მათ არ დაუსწრიათ და ჩვენ არ მიგვიბაძავს: ორ სხვადასხვა ადგილას, სხვადასხვა დროს ერთი და იგივე ფასეულობები შეიქმნა.

– სწორედ ეს მაქვს მხედველობაში. იმიტომაც ვახსენე იაპონია და, თუნდაც, ევროპა – გეოგრაფიულად განსხვავებული გარემო, სადაც პარალელურ რეჟიმში ჩამოყალიბდა ეს ღირებულებები. ეს იმ სამეცნიერო აღმოჩენებს ჰგავს, რომლებიც მეცნიერებმა პარალელურ რეჟიმში გააკეთეს სხვადასხვა ადგილას. იმიტომაც მოვიაზრებით ჩვენ ამ არეალში, ამას ევროპული არეალი ჰქვია, თორემ, ცივილიზაციურად, ჩვენ უფრო ადრე ვიყავით ამ არეალის წევრი. ცივილიზაციურად ჩვენ გაცილებით ადრე ვქმნიდით ამ პროცესებს, მაგრამ მთავარი სხვა რამაა: ჩვენი პრობლემები დაიწყო მას შემდეგ, რაც ამ ევროპულ არეალში დაიწყო ერი-სახელმწიფოების ჩამოყალიბება, მაშინ, როდესაც ჩვენ სახელმწიფოებრიობის ათასწლიანი ისტორია გვქონდა. ჩვენ როდის გავიარეთ პარლამენტარიზმი?!

– თამარის დროს.

– დიახ და როგორ მზად იყო ქართველი ერი იმისთვის, რომ მიეღო ცივილიზაციის უახლესი სიტყვა, როგორიცაა მაცხოვარი, ეს ხომ ჩვენი შიდა დუღილის პროდუქტია?! ეს ათასობით კილომეტრით დაშორებულ გარემოში მოხდა, მაგრამ ჩვენ პარალელურ რეჟიმში ვემზადებოდით, თუ როგორ მიგვეღო უფალი. ჯერ კიდევ როდის დაიწყო ამისთვის მზადება ქარათველმა?! როდესაც არმაზის კერპი შემოიტანა და თანაბარ კერპებს შორის უმაღლესი წამოსწია ფარნავაზმა. აი, ამ ცივილიზაციურ პროცესებში საკმაოდ წინ ვიყავით. თუნდაც, ჩვენი დაცემის პერიოდი ავიღოთ – მეთექვსმეტე-მეჩვიდმეტე საუკუნეები. პოეზიის რა შედევრები იქმნებოდა?! როგორი ანალიტიკური აზროვნება იყო. არაფრით ჩამოუვარდებოდა იმ პერიოდის მსოფლიო განვითარების დონეს. ისევე, როგორც არ დაწერილა ბიზანტიაში წიგნი, რომ არ თარგმნილიყო ქართულად და ავტორის სიცოცხლეშივე შენიშვნები და პასუხი არ გასცემოდა. ან, თუნდაც, ილია ჭავჭავაძე ავიღოთ. მერე რა, რომ დაპყრობილი და გაუბედურებული ერი ვიყავით?! ილია ჭავჭავაძე თავისუფლად შეიძლება, მოვიაზროთ იმ პერიოდის მსოფლიოს ათ უდიდეს მოაზროვნეს შორის. დღეს სწორედ ილია ჭავჭავაძის ნააზრევი უდევს საფუძვლად პროგრესის თანამედროვე სიტყვას. ჩვენ მაინც ფეხბურთის გავლენის ქვეშ ვართ და ჯერ კიდევ როდის მიუთითებდა ილია ჭავჭავაძე, რომ ეს იყო სპორტის სახეობა, რომელსაც შეეძლო ერის შეკვრა-შედუღაბება და მთელი ერის დადებითი მუხტით აღჭურვა?! ამბობდა მაშინ, როდესაც ძალიან ბევრ ქვეყანაში, რომლებიც დღეს დაწინაურებულები არიან, არც კი იცოდნენ, რა იყო ფეხბურთი. მან განჭვრიტა, როგორი იქნებოდა მეოცე საუკუნე, ოცდამეერთე საუკუნე, როგორ განვითარდებოდა ევროპა, სად ექნებოდა ევროპას პრობლემა; როგორ განვითარდებოდა ამერიკა, სად ექნებოდა პრობლემა, – ამის შესახებ ჯერ კიდევ როდის წერდნენ ჩვენი მოაზროვნეები?! ისევ დავუბრუნდები ჩემს აზრს: მაგრამ ერი-სახელმწიფოების ჩამოყალიბების დროს ჩვენ უკვე იმდენად ვიყავით დეზორგანიზებულები, არსებობაზე ორიენტირებულები, რომ, სამწუხაროდ, ჩამოვრჩით განვითარებას; მივიღეთ ჩვენთვის მიუღებელი არეალი – ტოტალიტარული, აღმოსავლეთის სამყარო მაქვს მხედველობაში. ვგულისხმობ იდეოლოგიურ, ღირებულებით მომენტებს, როდესაც ადამიანი რუსეთში, აღმოსავლეთის ქვყნებში არაფერს წარმოადგენდა. შეგვიძლია, ისტორიულადაც შევხედოთ სიტუაციას. როდესაც ინგლისში თავისუფლების დიდი ქარტია იწერებოდა, ხოლო მონღოლეთში მონღოლური კანონები იქმნებოდა, საქართველო ამ დროს სიკვდილით დასჯას აუქმებდა. სად დიდი ბრიტანეთი და სად ჩინგიზ ხანის კანონები, მაგრამ შეადარე. რა დონეზეა პიროვნება წამოწეული. ამიტომაც ვართ დღეს ამ სამყაროში, მაგრამ შემდგომ, აღმოვჩნდით რა რუსულ-სპარსულ-ოსმალურ სივრცეში, სამწუხაროდ, დავკარგეთ ეს ღირებულებები. ბოლშევიკებმა კი საერთოდ მოგვითავეს ხელი და ჩვენი ნაციონალიზმი დავიდა იქამდე, რომ, რაც კარგები ვართ, ქართველები ვართ ან, თუ ჩავარდები დეპრესიაში, ყველაზე ცუდები ქართველები ვართ. ვერ გავთავისუფლდით ამ ორასწლიანი გავლენისგან: რომ პიროვენებას კი არ უნდა ებრძოლო, არამედ პიროვნების ქმედება უნდა შეაფასო. ეს ყოველივე გვაშორებს ქართველი ერის ღირებულებათა სისტემას და ჩვეულებრივ საბჭოთა მოქალაქეებად ვრჩებით. ყველა ის პრობლემა, რომ ჩვენ არ შეგვიძლია თვითმმართველობა, თანადგომა, მოდის აქედან. დღეს ვლაპარაკობთ სასამართლოზე და არადა, ვართ იმ სახელმწიფოს შთამომავლები, როდესაც, მემატიანეთა ცნობით, თამარი კავკასიაში ერთა შორის მოსამართლედ იჯდა. წარმოიდგინეთ, როგორ ენდობოდნენ საქართველოს, რომ ნებისმიერ ერებს შორის ქართველისა და სხვა ერის წარმომადგენელს შორის დავასაც კი ქართველი მსაჯულები განიხილავდნენ?! იმიტომ რომ ენდობოდნენ ჩვენს სამართლიანობას. „ჰქმნა მართლისა სამართლისა“.

– „ხესა შეიქმს ხმელსა ნედლად“.

– რომელი საუკუნეა და, ნახე, რის შესახებაა საუბარი?! რომ დღეს ცივილიზებული სამყარო ვერ ჩამოყალიბებულა მართალ სამართალზე, სამართლიან სამართალზე. დღეს იურისტები დავობენ პროცედურულ საკითხებზე და აი, ბატონო, ფორმულა, ჯერ კიდევ როდის დაწერილი – 8 საუკუნის წინათ?! ეს რომ დაწერა რუსთაველმა, ხომ ნიშნავს, რომ მანამდე იყო შექმნილი?! ან ავიღოთ იგივე თემები, რომლებიც „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაშია“ წამოწეული... და ოცდამეერთე საუკუნეში რომ საუბარი გვიწევს სამართლიან სასამართლოზე, ეს ბოლშევიკობის გავლენის გამოვლენაა.

– თუმცა ამასიის ზავით დაიწყო ეს უბედურება, მანამდე კი – თემურ ლენგის შემოსევებით, რუსეთმა ბოლო ლურსმანი დაგვაჭედა.

– დიახ, ამიტომ აღვნიშნე, რომ ამ აღმოსავლურ სივრცეში, ტირანულ სახელმწიფოებში ჩვენი ნელ-ნელა დასნეულებული სხეული ბოლშევიკებმა მოსპეს და დღემდე ვერ გამოვსულვართ აქედან. ბოლშევიზმი ცხოვრების წესია და დღეს ჩვენ ამით ვცხოვრობთ და ეს არის მთელი ტრაგედია და უბედურება.

– ამავე გარემოში ცხოვრობდნენ ჩვენი მეზობლები, მაგრამ არც მათ დავემსგავსეთ. სომხეთს დიდი ისტორია აქვს, მაგრამ ცივილიზაციის განვითარებაში მათი წვლილი იმხელა არაა, როგორიც ჩვენი. აზერბაიჯანელებზე რა ვთქვა, არც ვიცი, ალბანელები ვართო...

– როდესაც კავკასიაზე ვლაპარაკობთ, მოდი, ვთქვათ, რომ მხოლოდ ნაღდ კავკასიელებს აცვიათ ჩოხა. გენეტიკას ვერაფერს უზამ. სამწუხაროდ, ბევრი, ვინც იჩემებს კავკასიელობას, მათი აღკაზმულობა, ჩაცმულობა, ცხოვრების წესი, ბევრად განსხვავდება კავკასიური ცხოვრების წესისგან. კავკასიელები ღირებულებათა სისტემით მეტ-ნაკლებად ერთმანეთს ჰგვანან. ვაჟასთან ვერც კი გაარჩევ ქედის სამხრეთით და ქედის ჩრდილოეთით მცხოვრებს. განსხვავება, რომელიც დაეტყო, ეს უკვე რელიგიის შედეგია. საერთოდ, ქრისტიანული ფილოსოფია გულისხმობს პიროვნების წინა პლანზე გამოსვლას. ისლამური სამყარო ცოტა სხვა გარემოა, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ჩვენი მონათესავე კავკასიელი ტომები უფრო ახლოს არიან ჩვენთან, მაგრამ, როდესაც ამდენი საუკუნის განმავლობაში სხვისი ზემოქმედების ქვეშ ხარ, ბუნებრივია, ვეღარ სულდგმულობ იმ ღირებულებებით.